Socijaldemokratska radnička partija Švedske i Socijaldemokrati su jedni od glavnih političkih partija u Švedskoj i osnovani su 1888. godine, a crvena ruža postala je simbol stranke. Ideologija socijaldemokrata pominje se i pod nazivom demokratski socijalizam. Glasačka baza su pre svega radnici, zaposleni u javnom sektoru, a u snažnoj su vezi i sa sindikalnim pokretom u Švedskoj.
Uspon Socijaldemokratske partije započinje 1928. godine kada je Per Albin Hansen preuzeo
vođstvo u stranci. Partija je došla na vlast 1933. primenivši socijaldemokratska načela u borbi protiv globalne ekonomske krize izazvane velikom depresijom 1929. godine. Vlade pod vođstvom socijaldemokrata iskoristile su neutralnu poziciju Švedske u drugom svetskom ratu, a kasnije i u hladnoratovskoj podeli sveta između Istoka i Zapada. Stvorili su jedan od najdelotvornijih sistema poznat kao „država blagostanja“ koji je omogućio značajan rast švedske ekonomije. Taj „švedski model“ predstavlja put između kapitalizma i socijalizma, koji je toj stranci doneo boravak na vlasti više od 70 godina (jedini izuzeci su periodi između 1976-1982 i 1991-1994). S jedne strane, socijaldemokrate su garantovale ekonomske slobode kapitalu, a široki slojevi stanovništva su ostvarivali dominantan uticaj na državnu politiku i redistribuciju nacionalnog dohotka. Švedski socijaldemokrati prihvaćaju kejnezijansku anticikličku ekonomsku politiku koja u prvi plan stavlja punu zaposlenost i kontrolu tržišta rada.
Različita su tumačenja zbog čega se u Švedskoj razvila solidarna i univerzalistička socijalna
država. Pojedina mišljenja odnose se na kulturne vrednosti tih socijalno i etnički homogenijih grupa. Drugi niz argumenata odnosi se na to da Švedska i ostale skandinavske zemje nisu imale feudalni sistem i socijalne hijerarhije koje su se ukorenile i ostavile dubok trag u drugim delovima Evrope. Osim toga, postoji politička kultura u kojoj se može izgraditi konsenzus između glavnih socijalnih i političkih pokreta koji su u kritičnim istorijskim trenucima pronalazili zajednički jezik i delovali u društvenom interesu.
Dugi period vršenja vlasti, 43 godine u kontinuitetu (1933-1976) dovele su do toga da se u
Švedskoj uspostavi ravnopravno i progresivno društvo, da se utemelji vladavina prava i obezbedi sloboda štampe, govora, ljudska prava i rodna ravnopravnost. Osim toga, razvoju zemlje doprinelo je i to što je Švedska bila pošteđena ratnih razaranja tokom Drugog svetskog rata, što je podstaklo njenu konkurentnost u odnosu na druge evropske zemlje.
Jedan od najznačajnijih švedskih političara je Tage Erlander. Bio je otac nacije i premijer Švedske od 1946. do 1969. godine, a takođe i predsednik socijaldemokratske stranke. Vodio je vladu u neprekinutom mandatu od 23 godine, što je jedan od najdužih vladavina u bilo kojoj demokratiji. Uveo je reforme poput univerzalnog zdravstvenog osiguranja, dodataka za penzije i rast javnog sektora. Zaustavio je podizanje nivoa poreza iznad proseka OECD-a (Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj) u to vreme, a do početka 60-ih porez na prihod je bio niži nego u Sjedinjenim Američkim Državama.
Nakon pobede na izborima 1968.Erlander je podneo ostavku, a nasledio ga je njegov
dugogodišnji saradnik Olof Palme. U tom periodu se sve češće pominje demokratski socijalizam kao zvanična ideologija partije. Socijaldemokrati ističu važnost poštene i aktivne politike preraspodjele dobara i principa „svako prema mogućnostima, svakome prema potrebi“. Cilj stranke je da se stvori socijalističko društvo na demokratski način, ali s vremenom su prihvaćeni principi tržišne ekonomije.
Početkom 80-ih godina, švedsku privredu je zahvatila kriza. Tada je u socijalnu sferu uvedeno više tržišnih elemenata, ali osnovna jezgra socijalne države su ipak sačuvana. Na prelasku u 21. vek ravnoteža između socijalističkih i građanskih stranaka je izjednačena. Obe grupe, i socijaldemokrate i konzervativci su složni u oceni da je potrebno smanjiti javne troškove. Zato je i smanjen broj zaposlenih u oblastima poput zdravstva i školstva. Istovremeno je smanjen i porez, s obzirom da je većina stranaka smatrala da je suviše visok. Sniženje poreza je uglavnom išlo u prilog ljudima sa visokim ili srednjim primanjima.
Aktuelni momenat nosi nekoliko izazova za tu ideologiju. Prvi izazov socijaldemokratije je
nezaposlenost. Drugi izazov je što populizam desnice napada leve birače. Treći izazov je
pojačana napetost između demokratije i socijaldemokratije. Levičarskim protestima ne samo da se osporavaju, već se potencijalno i urušavaju određene institucije. Čevrti izazov je zaduživanje, odnosno kupovina jednakosti i socijalnog mira na kredit od budućih generacija.
Poslednjih osam godina, tačnije od 2014.godine Socijaldemokrate su u vladi. Stefan Lofven, kogaje izabrao partijski odbor, predvodio je Socijaldemokratsku partiju na opštim izborima u
Švedskoj 2014. koji su rezultirali drugim najgorim izborima ove stranke. Lofven je ipak formirao manjinsku koalicionu vladu sa Partijom zelenih, a Riksdag ga je izglasao za premijera. Socijaldemokratska partija i Zelena stranka glasale su za to da Lofven postane premijer, dok je Levica, bliski saveznik SAP-a, bila uzdržana. Opozicione stranke Alijanse takođe su bile uzdržane, dok su Švedske demokrate glasale protiv.
Na opštim izborima u Švedskoj 2018. udeo glasova socijaldemokrata pao je na 28,3 odsto, što je najniži nivo podrške od 1911. I pored toga, koaliciona vlada Socijaldemokrata i Zelene stranke formirana je u januaru 2019. Oslanjajući se na podršku Partije centra i liberala, to je jedna od najslabijih vlada u švedskoj istoriji. Avgusta 2021.godine Stefan Lofven je objavio svoju ostavku. Dotadašnja ministarka finansija Magdalena Anderson preuzela je poziciju novog šefa socijaldemokrata i postala prva žena na mestu premijera u švedskoj istoriji, formirajući manjinsku vladu koju je činila samo Socijaldemokratska stranka.
Autor: Damjan Macura